व्यक्तीमत्वाचा पंच घटक सिद्धांत (Big Five Theory of Personality)

 व्यक्तीमत्वाचा पंच घटक सिद्धांत (Big Five Theory of Personality)

व्यक्तीमत्वाच्या संदर्भात पंच घटक प्रारुपावर बऱ्याच शास्त्रज्ञाने कार्य केलेले आहे. या संदर्भात फ्रान्सीस गॅल्टनने सर्वप्रथम कार्य केले व त्यानंतर आलपोर्ट व ऑडवर्ट यांनी पंचघटक प्रारूप मांडले. १९६१ मध्ये ल्युप्स व क्रिस्टल यांनी मांडलेले पहिले पंच घटक प्रारूप मानले जाते. 

सद्यस्थितीत प्रचलीत असलेले प्रारूप कॉस्टा व मॅक क्रे यांनी १९९५ मध्ये मांडले. या प्रारूपात खालील पाच घटक दिसून येतात.

१) चेतापदशा (Neuroticism) : 

यात शांत, चिंतामुक्त, संयमशील व चिंताग्रस्त, विचलीत, असुरक्षित.

२) बहिर्मुखता (Extraversion) :

यात एकांतप्रिय, गंभीर, लाजाळू व बोलका, समाजशील, स्नेहभाव.

३) समायोजकता (Agreeableness) : 

यात साशंक, स्वार्थी, आक्रमक व सहयोगी, विश्वासू, प्रेमळ

४) सदसदविवेक बुद्धी (Conscientiousness) :

यात बेशिस्त, निष्काळजी, आळशी व शिस्तप्रिय, मेहनती, जबाबदार.

५) अनुभव सन्मुखता (Openness to Experience) : 

यात पारंपारिक, मठ्ठ, उद्धट व बुद्धिमान, कल्पक, धाडसी.

कॉस्टा व मॅक्रे यांच्या पंच घटक प्रारूपामध्ये प्रत्येक घटकाची दोन टोके आहेत. यात व्यक्ती त्याच्या व्यक्तीत्व गुणानुसार कुठल्यातरी एका टोकावर असल्याचे दिसून येते. हे दोन्ही टोके अगदी विरूद्ध गुण दर्शवितात. या पंच घटक पारूपाच्या साहाय्याने व्यक्तीमत्वाला पडताळणे सहज सोपे कार्य आहे. यातून व्यक्तीमत्व गुण लक्षात येतो.