१) बोधात्मक सिध्दांत (Cognitive Theory) व्यक्ती इतरांबाबत आणि सामाजिक परिस्थिती बाबत कसा विचार करते. या आधारित सामाजिक वर्तन अवलंबून असते. अर्थात सामाजिक मानसशास्त्र हे व्यक्तीच्या सामाजिक वर्तनाबरोबरच सामाजिक विचारांचा देखील अभ्यास करते. व्यक्तीचा इतरांबाबतचा व सामाजिक परिस्थिती बाबतचा विचार हा 'बोधात्मक प्रक्रियेचा' भाग आहे. बोधन ही अशी प्रक्रिया आहे जी व्यक्तीला एखाद्या घटनेकडे पाहण्याच्या दृष्टिकोन देते व त्या घटनेचा अर्थ काढण्यास मदत करते. एखादी गोष्ट विशिष्ट दृष्टिकोनातून पाहणे. ती समजून घेणे आणि तीचे अर्थ विवरण करणे या गोष्टी बोधात्मक प्रक्रियेत घडतात. म्हणून व्यक्ती तिच्या वातावरणीय बोधनाच्या आधारे वर्तनाला आत्मसात करते. बोधनात संवेदन, पुर्वअनुभव, स्मृती, विचार, भाषा अवधान समस्या परिहार इत्यादींचा समावेश होतो. व्यक्तीचे बोधन तिच्या वर्तनाचे निर्धारण करत असते. कोणत्या प्रसंगात कोणती व्यक्ती कशी वागेल व कोणत्या प्रकारचे वर्तन करेल हे व्यक्तीच्या बोधनावर अवलंबून असते. असे हा दृष्टीकोन सांगतो.
व्यक्तीचे सामाजिक वर्तन तिच्या सामाजिक संदर्भाला अनुसरून घडते आणि प्रत्येक व्यक्तीचे सामाजिक क्षेत्र हे निश्चित असते व ते व्यक्तीच्या संवेदनावर, पुर्वानुभवावर, स्मृती प्रक्रियेवर तर्कानुमानावर व निर्णयावर अवलंबून असते. या दृष्टीकोनाच्या संदर्भात आरोपण सिध्दांताला (Attribution) खूप लोकप्रियता मिळाली. थोडक्यात, बोधात्मक दृष्टीकोनानुसार लोक विशिष्ट सामाजिक प्रसंगात विशिष्टपणे का वागतात. हे समजून घेतांना त्यांच्या समजूती, अभिवृत्ती, हेतु विचार, स्मृती, श्रध्दा विश्वास इत्यादी बाबी समजून घ्याव्या लागतात. कारण सामाजिक विचारातून सामाजिक वर्तनाची निर्मिती होत असते. असा हा दृष्टीकोन सांगतो. म्हणून बोधन व वर्तन या एकाच नाण्यांच्या दोन बाजू आहेत.
२) अध्ययनात्मक सिध्दांत (Learning Theory) व्यक्तीचे पुर्वग्रह, अभिवृत्ती, साचेबध्द वर्तन, आंतरवैयक्तिक आकर्षण इत्यादींचे स्पष्टीकरण व अर्थविवरण या दृष्टीकोनाच्या आधारे केले जाऊ शकते. मनुष्याचे सर्व वर्तन हे अध्यायित असते. असा या दृष्टीकोनाचे मत आहे. अर्थात लहान मुले कोऱ्या पाटीप्रमाणे असतात. त्यांना शिकविले जाते. त्याच्यावर संस्कार केले जातात. कोणत्या परिस्थितीत कसे वागावे व कसे बोलावे याचे धडे दिले जातात. त्यानुसार सामाजिक परिस्थितीत ते मुले वर्तन करतात. असे या दृष्टिकोनाचे मत आहे. या दृष्टीकोनानुसार सामाजिक परिस्थितीत वर्तन समजून सामाजातून अध्यायित केलेल्या बाबींचा विचार करावा लागतो.
हा सिध्दांत सामाजिक वर्तनाचे स्पष्टीकरण विविध अध्ययन तत्वांच्या आधारे करतो. उदा. स्कीनरच्या साधक अभिसंधाना प्रमाणे आपण केलेल्या वर्तनाचा परिणाम चांगला असेल तर ते वर्तन भविष्यात प्रबळ बनते. या उलट त्या कृतीचा/वर्तनाचा परिणाम वाईट असेल तर वर्तनाचे विलोपण होते.
बाण्डुराच्या (१९७७) सामाजिक अध्ययन सिध्दांतानुसार मुल हे अनुकरणशील असते. ते समाजातील विविध व्यक्तीचे अनुकरण करतात. आई-वडील, शिक्षक शेजारी मैत्र-मैत्रीणीचे यांचे निरीक्षण करतात. आणि भविष्यात तशा प्रकाराचे वर्तन करण्याचा प्रयत्न करतात. अर्थात या दृष्टीकोनानुसार व्यक्तीचे वर्तन अर्जित असते.
३) प्रेरणात्मक सिध्दांत ( Motivational Theory)
सामाजिक संदर्भातील व्यक्तीचे वर्तन समजून घेण्यासाठी आपल्याला व्यक्तीच्या तात्कालिक व दिर्घकालिक गरजा काय आहेत. कारण व्यक्ती या गरजांचे नियमन करत असते. गरज हा प्राथमिक व मूलभूत घटक आहे. हे समजून घेणे आवश्यक आहे. वुडवर्थ (१९५४) यांच्या मते "कमतरतेची शारीरीक अवस्था म्हणजे गरज होय” गरज निर्माण झाल्यास व्यक्तीत शारीरीक व मानसिक असंतुलन निर्माण होते. त्यामुळे व्यक्ती अस्वस्थ, बैचेन व क्रियाशील होते आणि तणाव अनुभवते. गरजांमुळे निर्माण झालेल्या तणावाला/ अवस्थेला सार्टेनने (१९७३) प्रचोदना म्हटले आहे. प्रचोदना हे प्रेरणेचे दुसरे तत्व असून गरजेचे शमन होईपर्यंत प्रचोदना अवस्था टिकून राहते. विशिष्ट प्रलोभण प्राप्तीमुळे गरजेचे शमन होते. आणि व्यक्तित तणाव अवस्था समाप्त होवून पूनश्च शारीरीक व मानसिक समायोजनाची स्थिती येते.
गरज (Need) प्रचोदना (Drive) आणि प्रलोभन (Incentive) ही प्रेरणेची तीन तत्त्वे आहेत. प्रेरणेमुळेच व्यक्तीवर्तनाला चालना मिळत असते. म्हणून प्रेरणेची व्याख्या करतांना मॉर्गन, किंग (१९८१) यांच्या मते "एखाद्या कार्याला प्रारंभ करून देणारी व्यक्तीची आंतरीक प्रचोदक शक्ती म्हणजे प्रेरणा होय". शेवटी गरजा या प्रेरक घटक असून त्या व्यक्ती वर्तनाला चालना देतात. व्यक्तीवर्तनाची दिशा ठरवतात. त्यामुळे सामाजिक संदर्भात व्यक्ती वर्तन करेल की नाही केले तर कोणत्या प्रकारचे करेल आणि त्या वर्तनाची दिशा काय असेल हे व्यक्तीच्या गरजांवर अथवा प्रेरणांवर अवलंबून असते.
 ){kind=link}
Social Plugin