अवधान प्रक्रिया

 अवधान प्रक्रिया

व्यक्तीसमोर अनेक उद्दीपक उपस्थित असतात पण सर्वच उद्दीपकाची जाणिव व्यक्तीला होत नाही. अशा प्रत्येक उद्दीपकाकडे लक्ष केंद्रित करणे शक्य होत नाही. त्यातील विशिष्ट अशाच उद्दीपकाचे जाणीव व्यक्तीला होत असते. त्यामुळेच आपल्या वेदनइंद्रियासमोर असलेल्या सर्व उद्दीपकाकडे एकाचवेळी लक्ष देणे शक्य नसल्यामुळे आपण विशिष्ट उद्दीपकांना आपल्या जाणिवेच्या केंद्रस्थानी आणून त्यांच्याबद्दलचे स्पष्ट ज्ञान मिळविण्याचा प्रयत्न करीत असतो.

अवधानासंदर्भात अनेक मानसशास्त्रांनी संशोधन केलेले आहे तसेच अनेक मानसशास्त्रज्ञांनी याबाबत व्याख्या स्पष्ट केलेल्या आहे. त्यातील काही व्याख्या पुढीलप्रमाणे आहे.

मॅकडुगल यांच्या मते, "अवधान कक्षेतील विशिष्ट उद्दीपक अवधान कक्षेच्या केंद्रस्थानी आणण्यासाठी होणारी मानसिक पातळीवरील वेचक प्रक्रीया म्हणजे अवधान होय."

'मन' यांच्या मते, "ज्या मानसिक प्रक्रियेद्वारे निवडक अथवा वेचक उद्दीपक किंवा उद्दीपक समूहाला बोधावस्थेच्या केंद्रस्थानी आणले जाते त्यास अवधान असे म्हणतात."

वरील व्याख्येवरून अवधानाची खालील वैशिष्टे दिसून येतात.

१) अवधान ही निवडपूर्ण प्रक्रीया आहे.

२) अवधान प्रक्रीयेत ज्ञानेंद्रियाचे समयोजन होत असते.

३) अवधानात शारीरिक समायोजन घडुन येते.

४) शारीरिक समायोजनाबरोबरच अवधानात स्नायुवर ताण

     पडतो.

५) अवधानात तत्परता दिसून येते.